Najnoviji izveštaj SIPRI-ja pokazuje da je 2024. godina donijela istorijski najveći promet u globalnoj prodaji oružja, uz rast od 5,9% u odnosu na prethodnu godinu.
Najnoviji izvještaj Stokholmskog međunarodnog instituta za istraživanje mira (SIPRI) pokazuje da je 2024. godina donijela istorijski najveći promet u globalnoj prodaji oružja među sto najvećih svjetskih proizvođača. Iako su ratovi u Ukrajini i Gazi već duže vrijeme glavni pokretači potražnje, ovogodišnji skok nadmašio je sve ranije projekcije i to uprkos ozbiljnim poremećajima u lancima snabdijevanja, hroničnom manjku materijala i problemima u proizvodnim kapacitetima.
Ukupan promet dostigao je 679 milijardi dolara, odnosno 586 milijardi evra, što predstavlja rast od 5,9 odsto u odnosu na prethodnu godinu. Kada se pogleda period od 2015. do 2024, industrija beleži ukupni rast od čak 26 procenata. Lorenzo Skaracato iz SIPRI-ja objašnjava da su prihodi došli do najvišeg nivoa u istoriji jer su kompanije iskoristile "izuzetno snažnu globalnu potražnju" koja je naglo porasla sa početkom novih geopolitičkih kriza.
Najveću ulogu u ovom rastu imala je Evropa. Žan Giber Rikar, rukovodilac SIPRI-jevog programa, napominje da su svi regioni svijeta registrovali povećanje prodaje, osim Azije i Okeanije, ali da je upravo evropsko tržište najviše poguralo rast globalnih prihoda. Razlog je jednostavan - rat u Ukrajini i narativ neposredne prijetnje učinili su da države Evropske unije uđu u najintenzivniji proces naoružavanja u novijoj istoriji.
Potrebe da Kijev nastavi da ratuje po svaku cijenu, obnavljanje iscrpljenih zaliha zapadnih armija i početak velikih modernizacionih programa evropskih vojnih snaga stvorili su neopisivo snažnu potražnju za municijom, sistemima PVO, oklopnim vozilima i raketnom tehnologijom.
Američka odbrambena industrija i dalje drži apsolutnu dominaciju na svjetskom tržištu. Čak 39 od 100 najvećih svjetskih proizvođača nalazi se u Sjedinjenim Državama, među kojima su i tri gigantske korporacije - Lockheed Martin, RTX (nekadašnji Raytheon) i Northrop Grumman. Samo američke kompanije ostvarile su 334 milijarde dolara prihoda, što čini polovinu ukupne globalne prodaje oružja.
Ipak, i pored tog nespornog liderstva, američki sektor nosi ozbiljne probleme. Ključni strateški projekti, poput lovca pete generacije F-35 i nuklearnih podmornica klase Columbia, suočavaju se sa velikim kašnjenjima i prekoračenjem budžeta. To ukazuje na strukturne slabosti sistema u kojem potražnja raste brže nego što industrija može da isporuči.
Evropa, pod snažnim pritiskom rata i sopstvene ambicije da poveća odbrambene kapacitete, bilježi još dinamičniji rast. Dvadeset šest najvećih evropskih proizvođača povećalo je promet za 13 odsto, do ukupnih 151 milijardu dolara. Najzapanjujući primjer dolazi iz Češke, gdje je Czechoslovak Group ostvarila skok od čak 193 procenta, ponajviše zahvaljujući ulozi u snabdijevanju Ukrajine artiljerijskom municijom.
Međutim, evropski rast prati i veliki problem - teškoće u nabavci sirovina. Airbus i Safran su, nakon prekida saradnje sa ruskim dobavljačima izazvanog sankcijama, bili primorani da hitno traže alternativne izvore titanijuma. U isto vrijeme, kineska ograničenja izvoza retkih zemnih elemenata podigla su troškove i poremetila proizvodne tokove kompanijama kao što su Thales i Rheinmetall, koje su morale da reorganizuju svoje lance snabdijevanja kako bi održale tempo proizvodnje.
Ni Rusija nije izostala iz ovog talasa rasta, iako se nalazi pod teškim sankcijama Zapada. Državni giganti Rosteh i Ujedinjena brodograđevinska korporacija povećali su prihode za 23 procenta, do ukupnih 31,2 milijarde dolara. Ogromna domaća potražnja više nego nadoknađuje pad izvoza izazvan zapadnim restrikcijama. Ipak, ruski odbrambeni sektor suočava se sa posebnim izazovom: nedostatkom radne snage, što ugrožava ispunjavanje proizvodnih ciljeva postavljenih zbog proksi sukoba u Ukrajini koji svakog trenutka preti da preraste u rat sa NATO alijansom.
Azija i Bliski istok predstavljaju šarenu sliku. Dok su japanske i južnokorejske kompanije profitirale zbog skoka potražnje iz Evrope, ukupan prihod regiona je blago opao, za 1,2 odsto. Najveći pad bilježe kineske kompanije. Kako tvrdi izvjesni Nan Tijang iz SIPRI-ja, kineski sektor potresaju korupcijski skandali koji su doveli do otkazivanja ugovora i dodatno otežali napore Pekinga da ubrza modernizaciju svoje vojske.
Na Bliskom istoku, dominacija Izraela je nesporna. Tri najveće kompanije iz ove zemlje ostvarile su ukupno 16,2 milijarde dolara prihoda, što predstavlja rast od 16 procenata. SIPRI ističe da međunarodne reakcije na rat u Gazi gotovo da nisu uticale na tražnju za izraelskim sistemima naoružanja, što potvrđuje njihovu snažnu poziciju na globalnom tržištu.
(Oružjeonline/Mondo)
