Zastoj u radu USAID-a izazvao je dosta pažnje u našem regionu budući da su brojne institucije i organizacije korisnici finansijskih grantova američke Američke agencije za međunarodni razvoj.
USAID već 30 godina u BiH finansira programe, koji su najčešće definisani okvirno kao programi jačanja demokratije, pomoć medijima i izgradnji civilnog društva (najčešća formulacija za grantove nevladinim organizacijama), ali i ekonomskog razvoja, javne uprave (na svim nivoima vlasti), turizma (npr. projekat "Najljepšla sela u BiH") i poljoprivrede.
Izaslanik predsjednika SAD za specijalne misije Ričard Grenel juče je objavio da je USAID u periodu 2020-2024 potrošio 1,7 milijardi dolara za organizacije na Zapadnom Balkanu. Navedeno je da je u tom periodu za BiH izdvojeno 402 miliona dolara (za međunarodno nepriznate institucije na Kosovu 537, Sjevernu Makedoniju 290 miliona dolara, Srbiju 209, Albaniju 189 i Crnu Goru 77 miliona dolara).
Po podacima Američke agencije za međunarodni razvoj koji su objavljeni krajem 2023. godine, Republika Srpska je od 1995. do 2023. godine dobila 625 miliona dolara od USAID-a kroz projekte i ulaganja u ekonomske aktivnosti, demokratiju, finansijsku obnovu i infrastrukturu (to podrazumijeva sredstva koja su data institucijama ili nevladinim organizacijama).
Koje organizacije koriste grantove USAID-a?
Američka vlada je prije nekoliko godina napravila sajt, bazu podataka o javnoj potrošnji, na adresi usaspending.gov.
U pretrazi odjeljka "Search Award Data" možete u sektoru "Location" odabrati BiH i pretražiti po godinama i drugim parametrima koje organizacije su dobile koliko novca od američkih vladinih agencija, ali takođe i sve institucije, organizacije i kompanije koje su sarađivale sa američkom vladom.
Podaci iz ove baze izazivaju dosta kontroverzi u SAD ovih dana, otkako je specijalna služba koju vodi Ilon Mask, krenula u svojevrsni obračun sa USAID-om. Otkriveno je npr. da je USAID dao milione (budžetskih) dolara za pretplatu ali i različite vrste projekata uglednom magazinu "Politico" što se tumači kao vid kontrole medijskog narativa.
Važno je reći da je USAID povezan sa dvije "sestrinske" organizacije: NED (National Endowment for Democracy) i IRI (International Republican Institute) koje finansiraju bezbrojne projekte i utiču na politike širom svijeta.
Toplo-hladan odnos USAID-a i vlasti u RS
Rukovodstvo Republike Srpske i SNSD-a u posljednje vrijeme je imalo dosta hladne odnose sa američkom administracijom, a najnovija situacija u kojoj se agencija našla izazvala je seriju izjava u Republici Srpskoj o tome kako USAID finansira rušenje vlasti u Banjaluci.
U novembru prošle godine zamjenik ministra odbrane BiH Aleksandar Goganović (SNSD) posjetio je sjedište USAID-a u Vašingtonu i izjavio kako je USAID "finansirao razne projekte za mlade, ekonomsko osnaživanje žena i projekte vezane za mondernizaciju lokalnih administracija, školstva i zdravstvenog sistema u BiH". Tokom sastanka usaglašeno je da će USAID i dalje finansirati projekte u BiH koji su u interesu građana i demokratskih procesa.
Tokom sastanka sa Samantom Pauer, administratorom USAID-a 2022. godine u Sarajevu, tada član Predsjedništva BiH, Milorad Dodik izjavio je da podržava projekte USAID-a u BiH i Republici Srpskoj.
Do zahlađenja i drugačijih izjava dolazi kada je RS izradila Prijedlog zakona o posebnom registru i javnosti rada neprofitnih organizacija (tzv. "Zakon o stranim agentima"). Zakon je povučen iz procedure prošle godine bez obrazloženja, ali je Dodik, sada očigledno ohrabren potezima Trampove administracije prema USAID-u, najavio da će zakon ove godine ponovo biti upućen u NSRS.
Deset lokalnih zajednica iz Republike Srpske je 2024. godine odustalo od saradnje sa USAID-om, a njih devet predvode kadrovi SNSD-a, objavio je tada Radio Slobodna Evrope - RSE (jedan od medija koji je finansiran direktno iz Vašingtona).
(MONDO/Ž.S.)
