U selima oko Prnjavora krajem 1933. pojavio se razbojnik koji je pljačkao bogate, a plijen dijelio siromašnima. Osim toga, bio je i veliki zavodnik...
"Juče je u jedan čas popodne uhvaćen u selu Šereg-Ilovi poznati i ozloglašeni odmetnik Jan Konopka, koga već više od pola godine gone potjere po prnjavorskom i okolnim srezovima. Odmetnika su uhvatili seljaci iz sela Šereg-Ilove, poslije duge i krvave borbe sa njim i tom prilikom ga teže ranili sa tri metka iz lovačke puške..."
Ovako su 1. maja 1934. godine "Vrbaske novine" izvjestile o hapšenju Jana Konopke, čuvenog hajduka, ali i ženskaroša, lopova "široke ruke" i svojevrsne medijske zvijezde toga doba.
Listovi širom Kraljevine Jugoslavije izvještavali su krajem 1933. i početkom 1934. da se u okolini Banjaluke pojavio razbojnik koji pljačka bogatije posjednike po selima i plijen dijeli sa siromašnim jatacima. "U tom pogledu bio je široke ruke i njegovi jataci su stalno lansirali glasove o Konopkinom velikom milosrđu prema sirotinji i tobože borbi protiv bogataša. I, u početku odista te legende su izgledale istinite, ali poslije se vidjelo da Konopka pljačka na koga naiđe", pisali su beogradski listovi.
Konopka je imao široku mrežu od nekoliko desetina jataka, ali i isto toliko ljubavnica. Nakon hapšenja, tokom istrage, razbojnik je otvoreno govorio o pljačkama kao i o svojim ljubavnim uspjesima. Tvrdio je da je održavao intimne odnose sa desetinama žena, kojima je izgleda prijalo njegovo društvo.
Ko je, u stvari, bio Jan Konopka?
Hajduk koji je držao u strahu i pripravnosti stanovništvo i organe vlasti tokom 1933. i 1934. godine na prostoru Prnjavorskog, Banjalučkog, Bosanskogradiškog, Teslićkog i Derventskog sreza rođen je decembra 1906. godine u selu Rakovac kod Prnjavora, u porodici poljskih (galicijskih) doseljenika. Njegovo selo pripadalo je prostoru poznatom pod imenom "Mala Evropa", zbog mnoštva etničkih grupa koje su tu živjele.
Janovi roditelji nisu se, kao i veliki broj drugih poljskih i rusinskih doseljenika, uspjeli domoći državnih parcela na koje su planski naseljavani seljaci iz različitih dijelova Austrougarske, pa se već na samom početku i u Bosni suočavaju sa siromaštvom od kojeg su pobjegli iz Galicije. U potrazi za boljim životom njegov otac napušta porodicu i odlazi u Ameriku, dok se Janova majka "vucala po selima".
Prvi susret sa zatvorom Konopka je imao već kao 18-ogodišnjak. Juna 1925. godine osuđen je na jednu godinu zatvora, zatim 1927. godine na četiri mjeseca, a u avgustu 1928. na tri godine robije i tri godine prisilnog rada, svaki put zbog krađa.
Prije izdržavanja cjelokupne kazne prisilnog rada, Konopka je aprila 1933. godine pušten na uslovnu slobodu. Tada je odlučio da se odmetne i počeo je naveliko da pljačka...
Krao je sve što je stigao - od odjeće, obuće, hrane, rakije, alata, bicikala, kišobrana, sve do dragocijenosti i oružja. Ubrzo je izgradio široku mrežu jataka, kojima je jeftino prodavao ili poklanjao sve što je krao, a bio je i veliki ženskaroš. Konopka se na suđenju poimenično naveo da je imao intimne odnose sa Francikom Vološin (suprugom njegovog jataka Jozefa), Brankom Opala (suprugom njegovog jataka Mihajla) i Stanislavom Vladoha (kćerkom njegovog jataka Franca) i to sa znanjem i uz odobravanje njihovih muževa, odnosno oca! Pored toga, Konopka je kao svoje ljubavnice naveo i Poljak Anku, Albinu Jambraz, Draginju Jurišić, Anu Jablanski i Jozefinu Sovu, koje su tokom istrage potvrdile da su bile u vezi sa Konopkom.
Za vrijeme svog hajdukovanja Konopka se preko dana uglavnom krio i spavao kod nekog od brojnih jataka ili ljubavnica, a uveče bi krstario i vršio provale po selima Prnjavorskog, a kasnije i Banjalučkog, Bosanskogradiškog, Teslićkog i Derventskog sreza. U svim krađama bio je naoružan revolverom, ponekad i puškom, ali su rijetke bile situacije da je oružje koristio, osim za plašenje onih koji bi ga primijetili.
Zbog silnih pljačkaških uspjeha i mnogih bezuspješnih potjera, uskoro je postao svojevrsna "medijska zvijezda", pa novine počinju opširno da pišu o njemu. Takođe, vlast i novine, malo po malo, počinju da mu "prišivaju" i zločine koje nije izvršio...
Decembra 1933. Jan Konopka od strane Kraljevske banske uprave Vrbaske banovine proglašen je za hajduka i ucijenjen sa 5.000 dinara. Nakon toga obruč oko njega počinje da se steže. Konopka se skrivao kod jataka, a zabilježeno je da se nekada skrivao i tako što se oblačio u žensku odjeću. Njegova jatakinja Jozefina Sova mu je u tim prilikama čak i noge brijala kako bi maska bila što uvjerljivija.
Obruč se konačno zatvorio 28. aprila 1934. godine u Šereg-Ilovi, kada je Konopka tokom pljačke seljaka Adama Žežuickog ranjen, a kasnije i uhvaćen. Vijest da su seljaci uhvatili Konopku brzo je doprla do predstavnika vlasti.
Nakon hapšenja, povorka sa dva žandara i ranjenim Konopkom je, kao svatovska, krenula prema Prnjavoru, a masa razdraganog svijeta išla je pješke uz pjesmu, vrisku i puškaranje za njima. Stigavši do Prnjavora, zarobljenik je smješten u žandarmerijsku stanicu.
Prilikom ulaska u stanicu, iako vezan u lance, Konopka se stalno smiješio. Izgledalo je čak da mu je sasvim svejedno što je uhvaćen. Novine su zabilježile da je razbojnik prilikom ulaska rekao: "Sad ću u zatvoru bar mirno spavati".
U samom Prnjavoru bila je silna gužva i slavilo se do duboko u noć....
Već sutradan, Konopka je saslušan u Sreskom sudu u Prnjavoru. I tada, ali i kasnije tokom istrage i suđenja u Banjaluci, on je priznao većinu krivičnih djela koja su mu stavljana na teret, ali se pravdao na sljedeći način:
"Sve ove krađe počinio sam zato, da bih mogao živjeti i da bih mogao nagraditi svoje jatake, koji su me izdržavali i hranili, jer me drugačije oni ne bi ni držali. Da nije njih bilo ja ne bih ni počinio ovolike krađe, no oni su me natjerivali i upućivali odakle bi mogao ukrasti novac što je njima trebao. Redovno su mi saopštavali šta hoće da im dobavim i govorili gdje to mogu naći, pa sam ja takve stvari krao i njima davao".
Suđenje je okončano 30. marta 1935. godine. Jan Konopka je proglašen krivim za ukupno 71 krivično djelo (za pokušaj ubistva Boška Novakovića, 58 krađa koje je izvršio sam, sedam krađa koje je počinio u saučesništvu sa drugim osobama, iznudu, krivotvorenje isprava, lažno predstavljanje i neovlašteno nošenje oružja). Osuđen je na jedinstvenu kaznu od 16 godina robije, tri godine prisilnog rada i trajni gubitak časnih prava. Pored Konopke, osuđeno je još 46 optuženih osoba, Konopkinih jataka.
Svi njegovi jataci odslužili su kazne i izašli iz zatvora...
A, šta je bilo sa Janom? Iako se ne mogu sa sigurnošću rekonstruisati Konopkini zatvorski dani, niti sa sigurnošću utvrditi njegova sudbina, ime Jana Konopke, rođenog decembra 1906. godine u Rakovcu, pojavljuje se na spisku stradalih u logoru Mathauzen 1945. godine...
Izvori:
- "Vrbaske novine", 1. maj 1934.
- "Pravda", 30. april 1934.
- "Vreme", 3. maj 1934.
- "Vreme", 24. jun 1934.
- Enes S. Omerović: Jan Konopka, posljednji hajduk Male Evrope, "Preporodov Journal" novembar/decembar 2017.
Ukoliko vam se dopadaju "Priče iz naftalina", zapratite nas i na facebooku! (LINK)